Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Şubat 2020’de Cumhurbaşkanı Erdoğan’la düzenlediği ortak basın toplantısında, Türkiye ile artarak devam eden askeri işbirliğinin kıymetini bu sözlerle açıklamıştı:
“Türkiye’nin gücü bizim gücümüzü artırıyor. Güçlerimizi birleştirmemiz bizi daha da güçlü yapıyor. Bundan sonra da birbirimizin yanında olacağız, birbirimizin başarılarına sevineceğiz, Allah göstermesin, ağır günlerde de her vakit birbirimizin yanında olacağız.”Peki Türkiye’yle yapılan askeri işbirliği muahedeleri, Azerbaycan için neden kıymetli?
“STRATEJİK ORTAKLIK”
Azerbaycan, Sovyetler Birliği dağılırken 30 Ağustos 1991’de bağımsızlığını duyuru ettiğinde, yeni devleti resmen tanıyan birinci ülke Türkiye olmuştu.
Diplomatik alakalar Ocak 1992’de kurulduktan ve “İşbirliğinin geliştirilmesi” mutabakatı imzalandıktan tam 18 yıl sonra, iki ülke ortasında askeri alandaki işbirliğinin büyük oranda genişletecek bir muahedeye imza atıldı. 16 Ağustos 2010’da, Bakü’de iki ülke ortasında imzalanan “Stratejik Iştirak ve Karşılıklı Yardım Anlaşması”nda iki ülkeden rastgele birinin toprak bütünlüğünün korunması gerektiği hallerde işbirliği yapılacağı yazıyor.
Mutabakattan bir ay sonra, 15 Eylül 2010’da Türkiye’nin o dönemki Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ile Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev, iki ülke ortasında Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu (YDSK) oluşturulmasına karar verdi. Ve iki ülke ortasındaki askeri işbirliği, sonuncusu Şubat 2020’de yapılan YDSK toplantılarında atılan yeni imzalarla güçlendi.
25 Şubat 2020’de Bakü’de düzenlenen toplantının akabinde konuşan Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, iki ülke ordularının askeri ve güvenlik işbirliği mutabakatları çerçevesinde 2019 yılı boyunca 13 ortak askeri tatbikat yaptığı bilgisini verdi. Görüşmede Azerbaycan’ın Türkiye savunma sanayi şirketlerinden 200 milyon liralık eser ve hizmet satın alması da kararlaştırıldı.
Bu sırada, 2009-2019 yılları ortasında Azerbaycan, yaklaşık 20 milyar dolarlık askeri harcama yapmıştı. Türkiye’nin silah satışındaki rolü bu süreçte artsa da, Rusya ve İsrail Azerbaycan’ın askeri alanda ana tedarikçileri olmaya devam ediyor.
ÇAĞDAŞ SİLAH SATIŞI
Azerbaycan’ın askeri güç kullandığı en büyük sorun alanı, 1994’ten bu yana Ermenistan işgali altında bulunan Dağlık Karabağ bölgesi. Burada 26 yıldır vakit zaman can kayıplarının yaşandığı çatışmalar çıkıyor; birkaç gün süren çatışmaların akabinde 1994 sonrası duruma geri dönülüyor.
Lakin son olarak Nisan 2016’da çıkan ve 4 gün süren çatışmalarda, Azerbaycan kuvvetleri birinci kere silahlı güç kullanarak hudutlu da olsa Ermenistan işgali altındaki birtakım bölgelere girdi. Milletlerarası niyet kuruluşları ve güvenlik uzmanları birinci kere o periyot, Azerbaycan’ın askeri kapasitesinin gelişmiş olduğuna yönelik tahliller yapıldı.
Bunun en değerli ayağını, ülkenin sahip olduğu güçlü doğalgaz ve petrol yataklarındaki kaynaklar karşılığında Rusya, Türkiye ve İsrail’den satın aldığı çağdaş ve ağır silahlar ile ekipmanlar oluşturuyordu. Azerbaycan bu süreçte ordunun haberleşme ve uydu sistemlerini yeniledi. Türkiye’nin savunma sanayi şirketi ASELSAN (Askeri Elektronik Sanayii) bu kapsamda Azerbaycan’ın geliştirdiği kimi mühimmatları akıllı hale getirmede ve drone savar geliştirilmesinde rol oynadı.
Roketsan da 2010’da Azerbaycan’a güdümlü topçu roketleri ve uzun menzilli roket sistemleri satışı için muahedeye varmıştı.
Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri’nin envanterinde, bu muahede kapsamında teslim edilmesi planlanan uzun menzilli roket sistemleri ve Kaplan füzesi görülüyor. 120 kilometre menzili olan 20 adet Kaplan balistik füze fırlatıcısının 2017’de Türkiye’nin envanterine girdikten sonra Azerbaycan’a ihraç edildiği, Azerbaycan basınında yer aldı.
Çok namlulu roketatar TR-300 Kasırga ve 122 mm topçu roketi Sakarya da, bu muahededen sonra Azerbaycan’a ihraç edildi. Sakarya için gerekli teknik eserlerin Türkiye’den ithal edilerek ortak üretime geçilmesi konusunda da mutabakat imzalandı. 2011 yılında Azerbaycan basınında, Roketsan’ın Azerbaycan’a 244 milyon dolarlık ihracat muahedesi yaptığı yazıldı. Kobra zırhlı araçları ve zırhlı işçi taşıyıcılar için de Otokar’ın Azerbaycan’a 23 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdiği belirtildi.
Bu ihracat 2011’den 2016’ya kadar daha da arttı. 26 Haziran 2019’da Azerbaycan ordusunun kuruluş yıldönümü merasimlerinde Aliyev, “2003’ten bu yana askeri harcamalarımız 15 kat artmıştır” açıklaması yaparken, Türkiye’den ithal edilen ya da Türkiye ile birlikte üretilen askeri materyaller, gelişmiş silahlar ve tüfekler de bunun içindeydi. 26 Haziran 2018’deki merasimde, Roketsan’ın ürettiği kara, deniz ve havadan atılabilen yeni jenerasyon seyir füzesi SOM B1 de gösterildi. Orta ve uzun menzilli tanksavar silah sistemleri de Roketsan’dan satın alınarak Azerbaycan ordu sistemine entegre edildi.
2019’da Azerbaycan’ın ayrıyeten Türkiye üretimi insansız hava aracı (İHA) ve silahlı insansız hava araçlarıyla (SİHA) da ilgilendiği açıklanmıştı. Bu yıl temmuz ayında Azerbaycan-Ermenistan hududunda Tovuz bölgesinde çıkan çatışmaların akabinde Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayi Lideri İsmail Demir, “Savunma sanayiimiz SİHA’larımızdan mühimmatlarımız ve füzelerimize, elektronik harp sistemlerimize kadar bütün deneyim, teknoloji ve kabiliyetleriyle her vakit Azerbaycan’ın emrindedir” açıklaması yaptı.
Bu İHA ve SİHA’ların teslim edildiğiyle ilgili resmi bir açıklama yok. Lakin Türkiye’nin kamu yayın kuruluşu TRT World, Azerbaycan’ın birkaç ay evvel İHA filosuna Bayraktar TB2’leri kattığını ve bunların Dağlık Karabağ’da 27 Eylül’de başlayan çatışmalarda Ermenistan’ın karadan güdümlü füze ve tanklarını vurduğunu yazdı.
Eğitim ve ortak tatbikatlar
Türkiye ve Azerbaycan ortasındaki eğitim programları, Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazandığı 1990’lardan bu yana devam ediyor. NATO üyesi Ankara, Azeri ordusuna memleketler arası misyonlar kapsamında eğitim veriyor. Örneğin 1999’da NATO misyon gücü bünyesinde Kosova’ya giden Türkiye ordu birliklerine bağlı olarak Azeri ordusundan askerler de misyon yaptı.
2002’de de Afganistan’da NATO kapsamında vazife yapan Türk birliklerinin kesimi olarak, Kabil’deki Türk ordusu komutasında 30 Azeri askeri vazife yaptı. Periyodun Azerbaycan Savunma Bakan Yardımcısı Mamed Beydüllayev, bu askerlerin masraflarının Türkiye tarafından karşılandığını ve bu sayede Azeri ordusunun “Türk kumandanlardan NATO standartlarında eğitim aldığını” açıkladı.
İki ülke ortasındaki ortak askeri tatbikatlar ise 2000’lerin başına dayanıyor. Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan ortasında petrol boru çizgisinin korunması senaryosuna dayalı ortak tatbikatlar, 2000’den bu yana her yıl tekrarlanıyor. Kasım 2012’de de İç Anadolu’da yeniden üç ülkenin iştirakiyle “Kafkas Kartalı” isimli bir ortak tatbikat düzenlendi.
2013’te bu kere Nahçıvan’da geniş kapsamlı tatbikatlar başladı. 12-28 Temmuz ortası Bakü ve Nahçıvan’da eş vakitli yürütülen hava savunma tatbikatlarının devamı Haziran 2017’de daha geniş kapsamlı olarak yürütüldü. “Turaz Şahini” isimli hava savunma tatbikatları ise her yıl, sırayla Türkiye ve Azerbaycan’da olmak üzere bugüne kadar devam etti.
Nisan 2016’da Dağlık Karabağ’da meydana gelen çatışmalarında akabinde 2017’de, Türkiye ile Azerbaycan ortasındaki ortak tatbikatların hem sayısı, hem kapsamı genişletildi. 2018’e gelindiğinde 26 Haziran merasimlerinde Türk askerleri, Azeri askerlerle birlikte yürüyerek sembolik bir bildiri da vermiş oldu.
Son olarak Tovuz bölgesinde çıkan çatışmaların akabinde 29 Temmuz-10 Ağustos ortasında yapılan ortak tatbikatın kapsamı, planlanandan daha geniş halde yapıldı. Azerbaycan’ın 5 kentinde hava kuvvetleri, bugüne kadar yer almadığı kadar geniş halde tatbikatlara katıldı, özel kuvvet birlikleri de kara taktik eğitimleri aldı.
Teknoloji transferi ve ortak üretim
Dünya Silah Ticareti Tahlil Merkezi datalarına nazaran 2010-2014 yıllarında 4 milyar 353 milyon dolarlık silah ve mühimmat alan Azerbaycan, dünyada en çok silahlanan 18. ülke oldu. Türkiye’nin savunma sanayi eserleri ihracatında ise, 77.195.000 dolarlık satış ile Azerbaycan 5. sırada yer aldı.
2010’daki muahede kapsamında Azerbaycan’ın, Türkiye’de üretilen 105 mm’lik topların, çağdaş piyade tüfeklerinin ve 120 mm’lik havan topunun, 122 mm. füzelerin, roketlerin ve gece görüş aygıtlarının ortak imali projesinde yer alması kararlaştırılmıştı. Bakü’deki fabrikalarda üretilen askeri teçhizatın Türk şirketleriyle ortak olarak modernize edilmesi de 2010 mutabakatı sonrası başladı.
2013’te iki ordu ortasındaki işbirliği, savaş materyallerinin ilerisine taşındı. Türkiye, Azerbaycan Savunma Bakanlığı’na iki adet taşınabilir sahra hastanesi verdi, Azerbaycan ordusunda kullanılacak üniformaların dizaynını da TÜBİTAK üstlendi. 2020’ye gelindiğinde Azerbaycan’ın Gayrisafi Ulusal Hasılası 2 kat büyümüşken, savunma harcamaları 5 kat artmıştı.
Dağlık Karabağ’daki tansiyondan bir buçuk ay kadar evvel, 13 Ağustos’ta Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, Azerbaycan’a giderek Aliyev’le görüştü. Görüşme sonrası Aliyev, Türkiye’den teknoloji transferi, eğitim ve iki ülkenin ortak üretiminin son yıllarda büyük oranda arttığını ve Azeri ordusunun da bundan faydalandığını söyledi:
“Türkiye’nin çok taraflı askeri teknik potansiyele sahip olduğu sır değil. Biz de bu potansiyelden yararlanıyoruz. Türkiye’nin günümüzde çağdaş silah üretmesi bizi çok sevindiriyor. Bu imkanlardan gelecekte de yararlanmak istiyoruz. Türkiye’nin askeri teknik işbirliği alanında çok yakın vakitte bizim 1 numaralı ortağımız olacağından eminim.”
STRATEJİK YOL VURULDU
Son dakika haberine nazaran, Azerbaycan ile Ermenistan ortasında, Dağlık Karabağ bölgesinde başlayan ağır çatışmalar, 6. günü geride bıraktı. Ermeni güçlerin 27 Eylül’de Azerbaycan sivil yerleşim ünitelerine ateş açması üzerine, karşı taarruz başlatan Azerbaycan ordusu, harekâtı 4 koldan sürdürüyor. Çatışmalar bilhassa, Terter, Fuzuli ve Ağdam’da ağırlaşırken bölgeden sıcak imajlar gelmeye devam ediyor.
Evvel toplumsal medyada, akabinde da Azerbaycan İçtimai TV’sinde yayınlanan son imajlarda, Ermenistan ordusunun Karabağ’a silah ve mühimmat taşımak için kullandığı stratejik ehemmiyetteki bir köprünün Azerbaycan ordusu tarafından vurulma anı görülüyor.
Dikkat çeken imajlarda, sevkıyat için kullanılan köprünün Azerbaycan ordusu tarafından amaç alınması ile birlikte şiddetli bir patlama meydana geldiği görülüyor.
O sırada yolda ilerlemekte olan bir araç ise dumanların yükseldiği noktaya hakikat yoluna devam ediyor. Bir müddet sonra araç dumanların ortasında kayboluyor.
Milliyet
