Türkiye’den bu mükafatı alan birinci isim olan Prof. Dr. Lider, ocak ayında Anayasacılık Global Zirvesi’nde mükafatını alacak. Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanı, UNESCO Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Sürdürülebilir Kalkınma Kürsüsü sahibi ve Koç Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Bayan Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi Yöneticisi Prof. Dr. Lider, toplumsal cinsiyet eşitliği, bayana yönelik şiddete karşı yapılması gerekenler ve Türkiye’nin bu bahiste atması gereken adımları Milliyet’e anlattı.
Kökleşmiş sorun
Türkiye’nin milletlerarası alandaki yeri hakkında bilgiler veren Prof. Dr. Başkan, “Dünya Ekonomik Forumu 2019 Cinsiyet Eşitliği Raporu’na nazaran Türkiye 153 ülke ortasında 130. sırada. Çok farklı göstergelerin ele alındığı bu raporda 130. olmak hayli geriye düştüğümüz manasına geliyor. Bu Türkiye’deki bayan hareketinin gücü, tecrübeleri, birikimi, çağdaşlaşma ve kadın-erkek eşitliği sorunundaki kazanımlarına baktığımızda üzücü bir sonuç. 2019’da Dünya Bankası’nın toplumsal cinsiyet ayrımcılığı konusuna odaklanarak yaptığı çalışmada ise Türkiye 187 ülke ortasından 87. oldu. Burada Türkiye’nin hukukî kazanımlar konusuna yönelen çalışmalarda ve cinsiyet ayrımcılığıyla gayret konusundaki performansının çok daha yükseklere çıktığını görebiliyoruz.” dedi.
Son 25 yılda esaslı ıslahatların yapıldığının altını çizen Prof. Dr. Başkan, Anayasa’da ve Türk Uygar Kanunu’nda yapılan değişikliklerin daha eşitlikçi ve toplumsal dönüşümü sağlama konusunda çok kıymetli araçlar olduğunu belirtti. Ceza Kanunu’nun yenilenmesinin bilhassa cinsel hatalar bakımından eski cinsiyetçi imgelere dayalı kararların ayıklanmasının çok kıymetli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Başkan, “Türkiye, İstanbul Sözleşmesi’ni birinci onaylayan devlet oldu. 6284 Sayılı Bayana Yönelik Şiddetin ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi Hakkındaki Kanun’u benimsedik. Bayan istihdamını artırmaya yönelik kimi siyaset değişiklikleri, bilhassa kız çocuklarını okullaşması üzere bir ekip dönüştürücü uygulamaların da faal biçimde uygulandığını görüyoruz. İlerleyici yaklaşımlar sergilendiğini biliyoruz fakat bu hukukî altyapı kazanımlarına karşın derin bir cinsiyet uçurumunun süregeldiğini ve bunun kökleşmiş bir sorun olduğunu da görüyoruz” diye konuştu.
Kanunların, minimum gözetici altyapıya sahip olduğunu söyleyen Prof. Dr. Başkan kelamlarına şöyle devam etti; “Halen kökleşmiş, ayrımcı ve cinsiyete bağlı roller üzerinden ilerleniliyor. Sık sık gündeme gelen iyi hal uygulamaları, haksız tahrik uygulamaları, failleri kollayıp mağdurları suçlayarak ve onları ikinci kere mağdur ederek ilerleyen, aksine işleyen, hedefini yerine getirmeyen bir yargı süreciyle karşı karşıya kalıyoruz. Yargının bilhassa bayana yönelik şiddet hadiselerinde, insan haklarına ve mağdur odaklı bir yaklaşıma sahip olmaması büyük bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Devletin şiddeti cezalandırma yükümlülüğü var lakin tıpkı vakitte tedbire yükümlülüğü de var. Şayet bayanlar ve kız çocukların yönelik genel algıyı değiştirecek çalışmalar yapmazsanız yalnızca şiddeti cezalandırmanın tesiri zayıflar.”
Temsiliyet yetersiz
Prof. Dr. Başkan bayanların bir çok alanda karar verici mercilerde de olmadığının altını çizerken kelamlarını şöyle sürdürdü; “Dünyaya baktığımız vakit parlementolarda bayan temsili yüzde 25 civarında, Türkiye’de yüzde 17. Partilerde bayan kotası var lakin kotanın olması bayanların seçilebilecek yerlerden aday gösterildikleri manasına gelmiyor. Yeniden bakanlıktaki bayan oranları açısından Türkiye’nin performansı çok düşük. Dünyada bayan bakan oranı yüzde 21.3 iken Türkiye’de yüzde 2 civarında. İspanya’da bu oran yüzde 66.7, Fransa’da yüzde 52.9, Kolombiya’da yüzde 57.9 olarak karşımıza çıkıyor. Türkiye’de bayan profesyonelliği yüksek fakat bunun meclise yansımadığını görüyoruz.
Yargıya baktığımızda da hakim ve savcı sayılarında çok iyi gelişmeler var lakin yüksek yargıya atanmalarında büyük bir açık var. Şu anda Anayasa Mahkemesi’nde hiç bayan yargıcımız yok. Yargıtay, bilhassa ceza dairelerinde bayan profesyonellerinin çok düşük seviyede yer aldığı bir yapıya sahip. Danıştay ise çok uzun yıllardır bayan yargı profesyonelleri açısından daha kucaklayıcı oldu. Bayan profesyonellerin neden atanmadığı konusuna odaklanmamız gerekiyor.”
Fiyat uçurumu
Bayanların erkeklerle tıpkı işi yapmalarına karşın yüzde 8 daha az kazandıklarını söyleyen Prof. Dr. Lider, “Meslek lisesi mezunları bayan ve erkek karşılaştığında bayanların yaşadığı bu fiyat dezavantajı uçurumu yüzde 30’a yükseliyor. Lise mezunu bayan ve erkekler bakımından yüzde 14 bu uçurum. Yeniden Türkiye’de bayan nüfusun işgücüne iştiraki yüzde 34.2, bayanların istihdama iştiraki ise yüzde 29.4 civarında. Bu OECD ortalamalarına baktığımızda epeyce düşük kalıyor. Erkeklerin işgücüne iştirakinin yüzde 72 olduğunu düşünürseniz çok büyük bir fark var” dedi.
Bayan araştırmacılar yüz güldürüyor
AB Komisyonu’nun Türkiye 2020 Raporu’nun bayan araştırmacılarla ilgili kısmından bahseden Prof. Dr. Başkan, “Bu raporda Türkiye açısından yüz akı olan bir kısım var. Türkiye, Avrupa’da araştırma alanında üçüncü sırada. Türkiye’de bayan araştırmacılar, potansiyelleri ve sayılarına nazaran çeşitlilikleri bakımından inanılmaz yüksek. Bu çok çok kıymetli bir nokta. İşte bu, yüksek öğretimde ve araştırmada bayan potansiyelini açıkça ortaya koyan ve tıpkı vakitte Türkiye’deki çağdaşlaşmanın de büyük bir başarısı. Çok çok sevindirici. Biraz daha kanallar açılsa bayan araştırmacılarda bu daha yükseğe çekilebilir. Lakin yükseköğretimde üst seviye yönetici pozisyonunda dekan ve rektör pozisyonundaki bayan sayısının az olması sorun” diye konuştu.
Çalışmaları ödül getirdi
Prof. Dr. Başkan, global manada anayasal demokrasiyi savunmadaki çalışmaları ve bunu global tesire dönüştürmesi kapsamında Türkiye için değil bayanın insan haklarının öncelikle güçlendirilmesinde dünya ölçeğinde UN Women başta olmak üzere sivil toplum örgütlerine ve toplumun demokratik dayanıklılığa katkısından ötürü mükafata layık görüldü.
Milliyet
