MELTEM GÜNAY İstanbul
Boğaziçi Üniversitesi’nden Fizik ve Matematik çift anadal derecesiyle mezun olan Özakın, doktorasını Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nde (Caltech) tamamladı. Georgia Institute of Technology’nde bilgisayar bilimleri ve kuantum teknolojileri alanlarında dokuz yıl çalışan Özakın, daha sonra Silikon Vadisi’nde finans ve güç kesimleri üzere farklı alanlarda yapay öğrenme uygulamaları geliştirdi. Boğaziçi Üniversitesi’ne geçen yıl dönen Özakın, TÜBİTAK 2232 programı için yapay öğrenme ve sarsıntılarla ilgili yazdığı projesine takviye aldı. Özakın çalışmalarını ve gayelerini Milliyet’e anlattı.
Projede zayıf sarsıntılara odaklandıklarını anlatan Özakın, “Deprem tespit sistemlerinin de birçok vakit gözden kaçırdığı çok sayıda ufak sarsıntı oluyor. Yer aslında her an titreşiyor, art planda daima bir gürültü var ve bahsettiğim küçük sarsıntılar o gürültünün içinde kayboluyorlar. Küçük sarsıntılar, yerdeki gürültünün içinde kendilerine ilişkin hayalet üzere bir iz, bir fısıltı bırakıyor diyebiliriz. Projemizin emeli bu çeşit hayalet zelzeleler diyebileceğimiz zelzeleleri yapay öğrenme tekniklerini kullanarak tespit etmek” dedi.
‘Fay ne yapıyor?’
Özakın bu çalışmanın ehemmiyetini de şöyle anlattı; “Biz fayın ne yaptığını bilmek istiyoruz. Fay yavaş yavaş kayıyor mu yoksa hiçbir hareket olmadan kilitlenmiş bir durumda mı? Kuzey Anadolu Fay Çizgisi üzere büyük zelzeleler görülen faylarda aslında çok sayıda küçük zelzele de oluyor. Bu küçük zelzeleler ise fayın hareketine, davranışına, tahminen geleceğine dair ipuçları içeriyorlar. Küçük zelzeleleri kaçırmak, fayın verdiği bu sinyalleri de kaçırmamız manasına geliyor. Ne kadar çok zelzelesi yüksek hassasiyetle yakalar ve incelersek, faya dair o kadar bilgi elde edebiliyoruz. Sarsıntı dalgaları yerin içinde yayılırken, geçtikleri yerlere dair izler topluyorlar. Sismologlar bu izleri inceleyerek bir nevi tomografi çeker üzere yerin çeşitli katmanlarında ne üzere yapılar olduğunu öğreniyorlar. Çok fazla sayıda olan küçük zelzeleleri yakalamak, bu tipten bilgilere ulaşmamıza da katkıda bulunuyor.”
‘Erken ikaz için bir adım’
Projenin şimdi erken etapta olduğunu belirten Özakın, “Bu noktada Kandilli Rasathanesi’ndeki bilim insanlarıyla birlikte çalışıyoruz. Yapay öğrenme teknikleri kullanarak yakaladığımız sarsıntılar oradaki araştırmacı meslektaşlarımızın çalışmalarına da katkıda bulunacak. Bu küçük zelzelelere bakarak yorum yapabilecekler. Onlar yerin tabiatını daha iyi bildikleri için yakalanan küçük sarsıntıların fayın durumuna dair neler anlattığını bize onlar söyleyecekler, ülkemizdeki fay çizgilerine dair anlayışımızı ileri taşıyacaklar. Projenin ayrıyeten erken ihtar sistemlerinin kalitesini artıracağını da düşünüyoruz.” diye konuştu.
Milliyet
