Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Büyük Lider Mustafa Kemal Atatürk’ün bugün vefatının 82. yıl dönümü. Milletin gönlünde çok özel bir yere sahip Atatürk, 10 Kasım 1938’de saat 09.05’te Dolmabahçe Sarayı’nda ebediyete intikal etti.
İşgal edilmek istenen vatanı kurtaran ve yeni bir devleti kuran Atatürk’ün ömrü, çetin uğraşlar içinde geçti. Atatürk, son günlerinde, 1938 yılının Ekim ayı içinde Dolmabahçe Sarayı’ndaki hasta yatağından çıkarak Ankara’ya gitmek istiyordu. Zira Ankara’da değerli bildiriler vermek istediği iki programı vardı. Birincisi, 29 Ekim 1938’de cumhuriyetin kuruluşunun 15. yılı törenleriydi. İkincisi ise TBMM’nin 5. periyot 4. yasama yılının açılış konuşmasını yapmak istiyordu. Lakin Atatürk, hastalığının Ekim ayı içinde ağırlaşması üzerine Ankara’ya gidemedi. 29 Ekim 1938’teki Cumhuriyet Bayramı sırasında Dolmabahçe’deki hasta yatağında idi. Meclis konuşması ise TBMM’de 1 Kasım 1938’de Başbakan Celal Bayar tarafından okundu. Bugün; Atatürk’ün son günlerinden kimi kesitleri; yakınında yer alan iki isim olan devrin Başbakanı Celal Bayar ve Kılıç Ali’nin anılarından yansıtmak istedim.
Ankara’ya gitmeyeceğim
İsmet Bozdağ’ın “Bilinmeyen Atatürk – Celal Bayar Anlatıyor” kitabında, Atatürk’ün son günlerine ait şu tabirler yer alır:
“Besbelli idi ki Ankara’ya gideceği günleri iple çekiyordu. Meğer daha Ekim’in başlarında idik. Ben Ankara’ya döner dönmez hem asansör işini, hem kürsü işini tamamlamıştım. Fakat bu sıra Atatürk’ün sıhhat gökleri yeniden kararıp şimşeklenmişti. Artık Ankara’ya gitmekten kelam etmiyordu. Ekim’in son haftasında yeniden yanında idim. Sordu: ‘Nutuk bizde, Hasan Rıza’da değil mi?’
‘Evet Efendim.’ Işıkları puslanmış gözleriyle bir orta daldı. Sonra dudaklarını bükerek: ‘Bu halimle Ankara’ya gitmekte bir yarar görmüyorum. Ankara’ya gittikten sonra hiç değilse trenden arabama kadar kimsenin yardımına muhtaç olmadan yürüyebilmeliyim, arkadaşlarımla sohbet edebilmeliyim. Bunu yapamayacak olduktan sonra değmez.’ Sonra bir mühlet daha durup düşündükten sonra: ‘Ankara’ya gitmeyeceğim. Nutuka son formunu veriniz, göreyim.’
5 dakika müsaade verildi
Buyruklarını yerine getirdim. Lakin hastalığı her gün biraz daha ağırlaşıyordu. Hekimler beş dakikadan fazla konuşmasına müsaade vermiyorlardı. Uygun bir vakit arıyordum. Ama Ulu Hasta görevini unutmamıştı. Bir gün haber verdiler: ‘Atatürk sizi istiyor. Nutkunu ve Orduya bildirisini da bir arada getireceksiniz’. Cumhuriyetin onuncu yıldönümünde Türk milletine bildiri yayınladığı halde, 15. yıldönümünde Orduya ileti yayınlamak istemişti. Genelkurmay Lideri Sayın Fevzi Çakmak bildirinin taslağını hazırlamış bulunuyordu. Çabucak istediklerini alıp odasına girdim. Yatağın içinde uzanmıştı. İnce bir yorgan göğsüne kadar çekilmiş, ardındaki hafif meyilli yastıklara yaslanmış duruyordu. Eliyle, yanına yaklaşmamı istedi. Sandalyeyi yatağa bitiştirerek oturdum. ‘Nutuk ne oldu?’ ‘Hazır efendim’ dedim ve yavaş yavaş özetlemeye başladım. Hekimler, yalnız beş dakika yanında kalmama müsaade vermişlerdi. Halbuki bir Devlet Lideri, en kıymetli vazifesini yapacaktı. Buna karşın beş dakika içinde nutku ana çizgileri ile arz ettim. Büyük bir sükunet ve dikkatle dinledi. Sonra ansızın; ‘Okumayacak mısın?’ dedi. Çaresiz nutku okumaya ve mümkün olabildiği kadar süratli okumaya başladım. Büyük bir dikkatle ve detayları kıymetlendirerek dinliyordu. Okuma biter bitmez, onun konuşmasına fırsat vermeden; ‘Eksik olan finaldir’ dedim. Yüzüme baktı. Yorgun gözleriyle gülümsüyordu. ‘Şimdi tamamlarız’ dedi. Ben söyleyeceklerini yazmak için kalemi aldım. Bekliyordum. ‘Yaz’ dedi. ‘Büyük Kamutay şimdiye kadar olduğu üzere bundan bu türlü de bütün işlerinizde muvaffakiyetler dilerim.’ Bu cümle ile nutuk bitmişti. Ayağa kalktım veda etmek için hazırlanıyordum. Bırakmadı. ‘Peki’ dedi, ‘Bu nutku benim yerime nasıl okuyacaksın?’ Atatürk Meclis nutuklarını Meclis Lideri kürsüsünden okur. Ben onun yerine okuyacağıma nazaran, nereden okumayı düşündüğümü soruyordu.
‘Başkan celseyi açacak, bana kelam verecek. Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun 36. hususuna nazaran Cumhurbaşkanının yıllık nutuklarını Başvekillerine okutmak selahiyeti vardı. Ben de (Emirleri üzerine nutuklarını okuyorum) diyeceğim.’
Atatürk mutlu oldu. Gülümsedi. ‘Tamam oldu’ dedi. Çıkmak için küçük bir hareket yaptım. Bu sefer Meclis’te ve parti kümesinde tüzük gereği yenilenmesi gereken lider seçimleri için ne düşündüğümü sordu. Geleneğe uygun davranılacağını söyledim. Değişikliği gerektiren bir hal yoktu. ‘Öyle yapınız’ dedi. Sonra ekledi. ‘Arkadaşlarıma benim selam ve muhabbetlerimi söylemeyi unutma.’
Yanağımı yasladım ağlıyordum
Kapıda ayak sesleri duyulmaya başladı. Bana verilen süreyi çok aşmıştım. Veda için elimi uzatırken bu sefer: ‘Bilançoyu güçlü buldum’ dedi. ‘Memleket için güzel muvaffakiyetli işler başarıldığını gördüm. seni ve vekil arkadaşlarını tebrik ederim.’ Sağ eli yorganın dışında duruyordu. O dünyanın en hoş ve hastalıktan tamamen incelmiş ellerini, bu en büyük Türk’ün elini iki elimle kuş okşar üzere tuttum, yeryüzünün en büyük tazim ve sevgi hisleri ile öptüm ve yanağımı yasladım. Ağlıyordum. Ben Başvekilliğimi, O Cumhurbaşkanlığını unutmuş üzereydik. Konuşmuyorduk. Artık sözlerin bir kıymeti kalmamıştı. Gözlerimle gözlerinden veda işaretini alarak ayrıldım.”
Gençlerin tezahüratı
Ulusal gayretin başlangıcından itibaren Atatürk’ün daima yakınında gölgesi üzere yer almış sayılı isimlerden biri olan Kılıç Ali de, “Son Günleri’ kitabında,
29 Ekim 1938’deki anısını şöyle anlatır:
“Teşrinievvelin (Ekim) son günleriydi. Cumhuriyet Bayramı yaklaşıyordu. Atatürk bu bayramda birinci sefer olarak Ankara’da bulunamayacağından müteessir görünüyordu. Meclis’in açılışında ve yapılacak merasimde hazır olamayacakları için Atatürk, Celal Bayar’a Meclisin açılış nutku ile merasimde okunmak üzere bir de bildiri dikte ettirdiler. Bunlar Celal Beyefendi tarafından içine akıttığı gözyaşları ortasında Meclis’te ve stadyumda okundu. 29 Teşrinievvel Cumhuriyet Bayramı günüydü. Sabahleyin nöbet sırası bende olduğu için Atatürk’ün yanındaki nöbet odasında yapayalnız oturmuş denize bakarak düşünüyordum. Boğaziçi vapurlarından biri içi Kuleli askeri lisesi talebesiyle dolu olarak geldi. Atatürk’ün yattığı odanın tam karşısında durdu. Talebe daima bir ağızdan İstiklal Marşı söyleyerek Atatürk’ü selamlıyorlardı. Pencereye koştum, Atatürk’ün müteessir olmaması için durmayıp yollarına devam etmelerini elimle işaret ediyordum. Vapurdakiler, elimi sallayarak ilerlemeleri için işaret verişimi Atatürk’ün mukabelesi zannetmiş olacaklar ki ‘varol’, ‘yaşa’ sesleri göklere çıkıyor, gençlerin bu coşkun tezahüratı etrafı çınlatıyordu. Geri çekildim, kapının önündeki paravanların gerisinden Atatürk’e baktım.
Gözleri dolmuştu
Yataklarında doğrulmuşlar oturuyorlardı. Talebenin yaptığı bu tezahürattan müteessir olmuşlar gözleri dolmuş, vapurdaki gençleri yatakta gözleriyle takip ediyorlardı. Bu bakış kısa bir süre devam etti. Sonra halsiz düşerek başlarını tekrar yastığa koydular ve adetleri veçhiyle içten bir ah çekerek gözlerini kapayıp kanıya daldılar. Bu acı görüntüyü görüp de ağlamamak kabil miydi?
Gök gürlüyor Paşam!
Nihayet akşam olmuştu. Cumhuriyet Bayramı münasebetiyle her taraf elektriklerle donanmıştı. Ama her tarafta bir sükunet, her tarafta bir teessür ve sessizlik vardı. Millet içten içe ağlıyordu. Bu ortada Kızkulesi de donanmıştı. Lakin buradan atılan fişekler ve patlayıcı unsurlar Atatürk’ü rahatsız etmiş olmalı ki zile basıp sofracı Kamil’i çağırdılar. Ben de tekrar dilek ettiklerini paravanın gerisinden takip ediyordum. Sofracıya ‘Bu patırdılar nedir?’ diye sordular. Zavallı Kamil de, aklınca Atatürk’ün hüzün duymamaları ve müteessir olmamaları kanısıyla, ‘gök gürlüyor Paşam!’ diye karşılık verdi. Atatürk, bu çocuğun verdiği karşılığın samimiyetini anladılar ve gülerek ona; ‘Haydi enayi’ dediler ve tekrar yataklarına uzandılar.”
Milliyet
